Afgelopen week waren er in binnen- en buitenland acties tegen Shell onder de noemer Shell Must Fall. In de informele coalitie Shell Must Fall, geïnitieerd door Code Rood, werken verschillende groepen en organisaties samen aan een toekomst zonder Shell. Door na te denken over alternatieven, a la de Green New Deal en deprivatisering, en door bewustzijn te creëren over de ware aard van Shell. De acties die vorige week plaatsvonden zijn een voorproefje van een massale burgerlijke ongehoorzaamheidsactie die gepland wordt op de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering van Shell in mei 2020. Voorafgaand organiseert de Shell Must Fall coalitie een alternatieve aandeelhoudersvergadering voor burgers, wetenschappers en gemeenschappen die direct lijden onder Shell, waarin een toekomst zonder Shell wordt vormgegeven.
Maar eerst: waarom moet Shell eigenlijk ontmanteld worden? Shell is toch juist goed bezig? In de ‘slijpsteen voor de geest’ NRC zien we branded content van Shell over geplante boompjes, gerespecteerde onderwijsinstellingen als de Universiteit Wageningen en de Universiteit van Amsterdam hebben banden met het bedrijf, en de bezoekers van het Concertgebouw genieten met medewerking van businesspartner Shell van de laatste noten terwijl de wereld brandt. Katja Schuurman overspoelt de sociale mediakanalen van millennials met groene berichten over Shell met een intensiteit die zelfs de overstromingen in Jakarta niet overtreft. Maar helaas. Meer dan 98% van de begroting van Shell staat nog steeds in het teken van vervuilende grondstoffen. Minder dan 2% gaat naar duurzame alternatieven – waaronder alternatieven die wetenschappers afgedaan hebben als onzin, zoals CO2 opslag, of niet duurzaam, zoals vloeibaar aardgas (LNG).
Moreel filosoof Roger Gottlieb analyseert hoe vrijwel iedereen in de Westerse wereld deel uitmaakt van een systeem waar amper aan te ontkomen valt. We willen groen leven – maar hebben ook andere morele verplichtingen, hebben tijdsgebrek, zijn soms moe, en moeten zien rond te komen elke maand. Dat we bijdragen aan klimaatverandering, betekent niet dat we verantwoordelijk zijn voor die klimaatverandering. We leven in een wereld die we niet zelf gemaakt hebben, en daar hebben we het mee te doen. Het cruciale onderscheid voor mij is het verschil tussen morele inconsistentie en morele hypocrisie.
Bedrijven hebben geen morele verantwoordelijkheid, maar ‘corporate responsibility.’ Terwijl Shell CEO Ben van Beurden voor het ene publiek van aandeelhouders bevestigt dat ‘pompen’ zijn grootste prioriteit is, drukt hij een ander publiek op het hart dat compenseren aan de pomp cruciaal is voor een leefbare aarde. Ondertussen is zijn bedrijf verantwoordelijk voor 1,6% van de totale CO2 uitstoot van de wereld. Het daadwerkelijke verschil komt niet van individuen – als alle Rotterdammers collectief hun CO2 uitstoot tot 0 reduceren, blijft de stad nog steeds 90% van haar huidige CO2 uitstoot produceren. Bedrijven veranderen niet op basis van morele verantwoordelijk. Ze komen enkel in actie als het hun winst treft.
Datgene waar ogenschijnlijk geen morele keus aan voorafging maar wat toch leidt tot een ramp, noemen we vaak pech, in plaats van kwaadaardig. Maar dat fossiele bedrijven maken dat de oogst dit jaar weer mislukt, dat er honderden ouderen vroegtijdig het loodje leggen door de hitte, en dat het permafrost in Antarctica nog wat sneller dooit, is geen onfortuinlijk bij-effect. Dat is onrecht. De reputatie van bedrijven beschamen blijkt niet nuttig als het de core business betreft. Fossiele bedrijven die beschaamd worden veranderen hun marketing, niet hun gedrag. Bedrijven worden namelijk niet op dezelfde manier als individuen gedreven door een streven naar eerbiedwaardigheid. Ons economisch systeem is gebouwd op een streven naar winst. Bedrijven kunnen pogen eerbiedwaardiger te lijken – door ‘greenwashing’ bijvoorbeeld, zoals Shells recente poging een duurzamer imago op te bouwen door aan te bieden bomen te planten als je 1 cent meer betaalt. Of door artwashing – Shell sponsort ook musea en concertzalen om zich te profileren als mecenas van de kunsten. Of door brainwashing – opnieuw Shell, die een Generation Discover festival opzet waar kinderen leren dat we nog tot 2050 hun fossiele brandstoffen moeten afnemen omdat een snellere energietransitie onmogelijk is.
Doen alsof Shell nog een plek heeft aan de onderhandelingstafel als het klimaat betreft, of daar zelfs een leidende rol in zou kunnen spelen, is waanzin. Doen alsof Shell überhaupt een plek heeft is waanzin: het bedrijf heeft immers al laten zien liever geld te investeren in desinformatiecampagnes en ontkennen, dan in de grondige herzieningen die nodig zijn. Deze actieweek was nog maar het begin van het einde. Shell gaat vallen. Of dat nou komt doordat het klimaat zodanig ontwricht is dat zelfs Ben van Beurden zich moet terugtrekken in zijn bunker, of omdat gewone mensen hun toekomst teruggepakt hebben: Shell zal vallen!
Harriët Bergman
Harriët Bergman promoveert aan de Universiteit Antwerpen op politieke emoties en klimaatverandering.
