In februari 2022 vond een reeks rechtszaken plaats tegen meerdere rebellen van Extinction Rebellion. Zij gebruikten burgerlijke ongehoorzaamheid om te protesteren voor klimaatbeleid dat levens beschermt en klimaatcrisis niet verder doet escaleren. In deze zaken heeft het OM slechts een enkeling uit de massale XR protesten gepikt en hen voor meerdere acties vervolgd. Op dinsdag 22 februari werden twee aarde-beschermers voor acht zaken vervolgd. Het was duidelijk dat het OM alles uit de kast haalde om de voorstrijders van klimaatrechtvaardigheid, die vreedzaam protesteren, af te schilderen als gevaarlijke misdadigers.
Een van de rebellen die meermaals voor de rechtbank moest verschijnen was Sandra. Zij is eerder vervolgd en schuldig verklaard voor haar bijdrage aan een protest tegen de olielekken en gezondheidsschade die Shell decennialang heeft veroorzaakt in Nigeria. Bij dit protest goot Sandra een op olie lijkende afwasbare biologische afbreekbare melasse op de trap bij de hoofdingang van Shell in Den Haag. Op deze manier bracht zij de misdaden van Shell dichtbij huis.
De ironie kan niet groter: Shell heeft namelijk tussen 1976 en 1991 meer dan twee miljoen olievaten gelekt in Ogoniland (Nigeria) in 2.976 afzonderlijke olielekken (Bron). En in de periode 2011 tot 2018 heeft Shell 1.010 olielekken gerapporteerd in Nigeria met een vervuiling van 110.535 olievaten oftewel 17,5 miljoen liter (Bron). Amnesty International merkt op dat terwijl dit al enorme cijfers zijn de daadwerkelijke omvang nog veel groter kan zijn en dat de Nigeriaanse staat 1369 olielekken heeft vastgelegd waar Shell verantwoordelijk voor zou zijn. Het is algemeen bekend dat Shell in Nigeria en elders op de wereld deze rotzooi niet opruimt en dat vervuild water leidt tot ziekte en dood onder de lokale bevolking. En terwijl Shell meermaals voor de rechter heeft moeten komen en ook veroordeeld is, is het bedrijf dat zich verrijkt aan de ellende van slachtoffers van vervuiling, tot op moment van schrijven niet afgestapt van een (natuur)geweldplegend businessmodel.
Op 3 maart kreeg Sandra de uitspraak van het hoger beroep over de opgelegde boete van 350 euro. Helaas veroordeelt de rechter wederom de daad van het gebruik van afwasbare suikermelasse. De biologisch afbreekbare zwarte substantie die dienst deed om de horror van vernietiging van land, water en gezondheid van de lokale bevolking zichtbaar te maken. De rechtbank meent dat Sandra met haar performance-kritiek ‘opzettelijk en wederrechtelijk enig goed dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort onbruikbaar heeft gemaakt’. Wat een cynische grap.
Behalve het niet klopt dat ze het gebouw of iets anders dat Shell toebehoort onbruikbaar heeft gemaakt (de afwasbare substantie die werd ingezet bij het protest is meteen op dezelfde dag, inmiddels jaren geleden, verwijderd) is de tactiek om schadelijk olievervuiling na te bootsen in andere gevallen zeer succesvol geweest.
Er zijn tal van acties uitgevoerd in Nederland en in het buitenland waarbij dezelfde suikermelasse werd gebruikt, die niet tot strafrechtelijke vervolging hebben geleid maar zelfs tot campagne overwinningen van de klimaatbeweging. Het lijkt hier in deze zaak dus om willekeur van vervolging te gaan met als doel ‘een chilling effect’ te creeeren. Op deze manier worden mensen geïntimideerd en zullen ze in de ogen van het OM minder geneigd zijn hun verontwaardiging over Shell’s misdaden te uiten in publieke ruimte.
Laten we niet vergeten dat visueel prikkelend protest een functie heeft. Het meest spraakmakende voorbeeld van acties waarbij olielekkages werden nagebootst zijn de campagnes die Fossil Free Culture heeft gevoerd om culturele instellingen hun zakelijke relatie met Shell te doen breken.
Bij deze onaangekondigde kunstprojecten, in en rondom musea en het concertgebouw in Amsterdam, werd veelvuldig een afwasbare en biologisch afbreekbare zwarte substantie gebruikt. De video’s van deze fossiel-vrije performances tonen aan dat niet het activisme maar Shell zelf water, land en lichamen kapot heeft gemaakt door massale ecologische ontwrichting. Andere voorbeelden zijn protest-performances tegen BP door LiberateTate of de Fossil Free onaangekondigde performance in het Louvre dat veel media aandacht genereerde met ‘fake oil spill’ in 2015.
We delen graag Sandra’s laatste woorden die zij voordroeg aan de rechter in de zitting van haar hoger beroep in februari 2022. Aan haar het laatste woord:
Geachte rechters,
ik wil u allereerst danken dat u de tijd neemt om mijn zaak te behandelen en grijp deze mogelijkheid graag aan om nogmaals zelf het woord te nemen.
In het oorspronkelijk proces, inmiddels twee jaar geleden, heb ik in mijn laatste woord een verhaal gehouden over het belang van burgerlijke ongehoorzaamheid en waarom dit juist voor mij belangrijk is. Als het goed is kunt u dit teruglezen in de processtukken, dus hoef ik dit niet te herhalen.
Ook hoef ik niet te herhalen waarom de klimaatcrisis zo’n enorm probleem is. Twee jaar later is dit nog altijd een van de grootste crisissen, misschien zelfs dé grootste crisis, waar we de komende jaren mee te maken zullen blijven hebben en die nog altijd niet adequaat aangepakt wordt.
Ik heb daarom de afgelopen twee jaar ook niet stil gezeten. Ik blijf mij inzetten voor een rechtvaardige wereld.
Shell heeft echter ook niet stilgezeten deze twee jaar. Als voorbeeld zijn zij vorig jaar begonnen met nieuwe olie exploraties in Zuid-Afrika. Behalve dat nieuwe olievoorraden aanboren tijdens een klimaatcrisis moreel verwerpelijk is, besloot Shell hierbij ook nog eens gebruik te maken van seismic blasting. Dit is een methode waarbij geluidsgolven in de vorm van ontploffingen van meer dan 250 decibel gebruikt worden om nieuwe olievoorraden te vinden. U kunt zich indenken dat deze geluidsgolven een enorme impact hebben op de dieren die in deze gebieden leven. Dit leidde daarom ook wereldwijd tot felle protesten, met name in Zuid Afrika, en deze praktijken zijn uiteindelijk door een rechter stilgelegd.
Shell zegt, steeds luider, de energietransitie te willen bevorderen en zelfs te leiden en zich te houden aan de afspraken in het Parijs-akkoord. Maar in hun energietransitie plan blijft de CO2-uitstoot van het oliebedrijf uiteindelijk de komende decennia gelijk of stijgt die zelfs en blijven ze tientallen miljarden euro’s steken in fossiele brandstoffen. In 2020 hebben ze nog meer dan 600 miljoen vaten ruwe olie en aardgas opgepompt. Dat is veel en ze blijven investeren in meer olie oppompen.
Het is dan ook niet voor niets dat Shell vorig jaar ook in Nederland door de rechter fel is aangesproken. Mij staat de overwinning van Milieudefensie op Shell nog vers op het netvlies, waarbij een rechter uitspraak deed dat Shell de CO2 uitstoot drastisch omlaag moet brengen en verantwoordelijkheid moet nemen voor de uitstoot van hun consumenten. Een andere rechter sprak vorig jaar uit dat Shell verantwoordelijk is voor de olierampen in Nigeria begin vorig jaar. En momenteel loopt er ook nog een rechtszaak bij het Franse hof over het vergiftigen van werkers in Nicaragua door het gebruik van verboden pesticiden. Daarnaast is Shell het afgelopen jaar tot twee keer toe op de vingers getikt door de Reclame Code Commissie voor hun misleidende reclames waarin ze zich presenteren als groen bedrijf. Nogal een brutale claim voor een bedrijf dat nog altijd in de top 10 van meest vervuilende bedrijven ter wereld staat.
Het verleden heeft echter laten zien dat Shell zich weinig aantrekt van rechterlijke uitspraken, geïllustreerd door de rotzooi in onder andere Nigeria. Het valt dus te verwachten dat Shell gewoon door zal gaan met de geplande olie- en gaswinning, ondanks verschillende uitspraken. Demonstraties blijven daarom noodzakelijk. En juist daarom hebben we ook flink van ons laten horen in de afgelopen twee jaar, zoals tijdens verschillende aandeelhoudersvergaderingen, de herdenking van de Ogoni 9 en meerdere malen bij hun olieraffinaderij in Pernis. Ook wereldwijd worden de demonstraties tegen Shell steeds groter. Eerder noemde ik al de demonstraties in Zuid Afrika, maar ook in Brazilië, Argentinië en Canada worden de stemmen van de inheemse bevolking steeds luider. Overal ter wereld gaan mensen de straat op tegen Shell en tegen bedrijven zoals Shell.
Nu weet ik dat u enkel een uitspraak kunt doen over de zaak die voor u ligt en niet in de positie bent om Shell op de vingers te tikken of te veroordelen. En dat respecteer ik ook. Maar hopelijk ziet u dat het gerechtvaardigd en belangrijk het is om tegen een bedrijf als Shell te demonstreren, ook met symbolische daden zoals nep olie over de trap te spreiden.
En hoewel de trap van Shell al meer dan twee jaar schoon is en er geen mensen in gevaar zijn geweest, is de olie in Nigeria nog altijd niet opgeruimd. En hoewel wij de nepolie zelf wilden opruimen is Shell van plan 11 duizend ton olie achter te laten in hun olieplatformen op de Noordzee omdat dat gemakkelijker en goedkoper is dan schoonmaken.
Demonstraties en acties tegen Shell zijn noodzakelijk en ik zal mij daarvoor in blijven zetten als geweldloos actievoerder. Ik vraag u om mijn recht op deze demonstraties, inclusief symbolische acties, te respecteren en toe te kennen, want het zo nodig om dit soort statements te kunnen maken.
Code Rood heeft diep respect voor het doorzettingsvermogen van Sandra om op te komen voor het recht om te protesteren tegen onrecht. We uiten namens Code Rood diepe verontwaardiging over de veroordeling die als aanval op protestrecht kan worden gezien. We zullen ons samen met andere doorzetters blijven inzetten voor klimaatpolitiek die opkomt voor de belangen van geschonden aardbewoners door ecocide tot nu toe en aardbewoners in de toekomst.