Dit artikel is eerder verschenen op joop.nl
De allereerste onderneming die aandelen uitgaf aan een breed publiek was de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in 1602. Met het geld van investeerders bekostigde de VOC de gewelddadige handelsreizen en koloniale onderdrukking die zoveel mogelijk winsten voor de aandeelhouders moesten opleveren. Dit systeem bleek op termijn onhoudbaar: onder werknemers heerste grootschalige corruptie vanwege de lage lonen en de handelsoorlog met Engeland dreef de VOC uiteindelijk naar de afgrond. Bijna twee eeuwen later nationaliseerde de net opgerichte Bataafse Republiek de VOC. Uiteindelijk werd de VOC opgeheven. Beter laat dan nooit.
Ondanks de fatale afloop van deze eerste naamloze vennootschap (nv) werd het systeem van vrij verhandelbare aandelen juist steeds breder omarmd, evenals koloniale overheersing en uitbuiting. Dit systeem legde de basis voor het huidige Royal Dutch Shell. De geschiedenis is nog springlevend! Shell is een multinational met aandeelhouders, waarin de managers sturen op maximale winst ten koste van alles. We kennen allemaal de resultaten: van corruptieschandalen tot massaontslagen; van aardbevingen in Groningen (Shell is voor de helft eigenaar van de NAM), een vervuilde Nigerdelta en olielekken in Argentinië tot geweld, ecologische destructie en de klimaatcrisis.
Het bedrijf maakt volstrekt ontoereikende klimaatplannen in plaats van het probleem bij de wortel aan te pakken. In het door Shell met veel bombarie aangekondigde energietransitieplan blijft de CO2-uitstoot van het oliebedrijf de komende decennia gelijk, terwijl iedereen weet dat deze drastisch omlaag moet. Het bestuur adviseert de aandeelhouders opnieuw om tegen de klimaatresolutie van Follow This te stemmen, een stuitend voorbeeld van het principe ‘winst-boven-levens’. Dit criminele beleid wordt door de Nederlandse staat beloond met een miljardensubsidie voor CO2-opslag in de Noordzee.
Dat Shell ooit een eerlijk en ecologisch bedrijf wordt is een fantasie, een wensdroom, een waanbeeld. Shell werkt aan de groei van fossiel kapitaal, dat is de core business. En het maakt elke poging tot ethisch handelen bij voorbaat onmogelijk. Het is tijd dat we de oogkleppen afdoen en gaan zoeken naar een realistische oplossing voor het monsterprobleem dat Shell is: we moeten Shell ontmantelen. Hiervoor moeten we de eigendomsstructuur een update geven. In plaats van dat alle macht bij de aandeelhouders ligt moet het bedrijf onder democratische controle komen zodat we olieputten kunnen sluiten. Voorgoed. Shell-medewerkers kunnen zich laten omscholen naar een duurzame baan. De schade die Shell decennialang over de hele wereld heeft aangericht moet gerepareerd worden. Duurzame onderdelen kunnen een zelfstandige toekomst krijgen als publieke ondernemingen of coöperatieven.
Een multinational ontmantelen? Het klinkt als een fantasie. Maar in tijden van een klimaatcrisis, een ecologische crisis en een humanitaire crisis zullen we oplossingen moeten zoeken die in de huidige politiek en economie wellicht onvoorstelbaar lijken. We weten namelijk dat doorgaan op deze wijze een doodlopende weg is. Een groot bedrijf als Shell ontmantelen is ook niet onvoorstelbaar. De VOC werd genationaliseerd in 1796 en ontmanteld in 1798. In de jaren dertig van de vorige eeuw werd Standard Oil uit elkaar gehaald omdat het te machtig werd. En tijdens de bankencrisis van 2008 kochten overheden financiële reuzen op, stelden ze onder curatele en saneerden ze. Ongebruikelijke tijden vragen om ongebruikelijk ingrijpen.
Daarom bepleit een groeiende groep critici van het bedrijf wat velen al weten, maar niet hardop durven te zeggen: we moeten een planmatig einde maken aan Shell. Een plan van aanpak is essentieel om ervoor te zorgen dat boorputten niet worden verlaten – met alle risico’s van dien – maar veilig worden afgebroken en afgesloten. Het is de enige manier waarop we herstel van getroffen gemeenschappen en ecosystemen kunnen garanderen. Ook kunnen we zo zorgen voor een eerlijke transitie van arbeiders in de fossiele industrie en de toegang tot hernieuwbare energie sociaal en democratisch vorm geven. De olie-industrie voert momenteel een wanhopige doodstrijd. Deze industrie ongecontroleerd laten instorten zal ons alleen maar dieper in de ellende storten.
Er is een groeiende beweging van mensen die onder de slogan ‘Shell Must Fall’ oproept tot een dergelijke ontmanteling en de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering van Shell, dit jaar op dinsdag 18 mei, aangrijpt deze boodschap kracht bij te zetten. Deze beweging krijgt inmiddels ook navolging in andere landen, bij de aandeelhoudersvergaderingen van andere fossiele multinationals (BP, ENI, Wintershall, Equinor, Ineos) onder de hashtag #AllMustFall.
Terwijl de fossiele industrie afbrokkelt, wordt de groep die een grootschalige systeemverandering bepleit groter en sterker: de vraag rest welk land als eerste de stap zet de ontmanteling in gang te zetten.